System monopartyjny, w odróżnieniu od poprzednich, polega na tym, że istnieje tylko jedna partia, która też samodzielnie sprawuje wadzę państwową, brak jest legalnej opozycji partyjnej, jak też rotacji partii u wadzy. System ten charakterystyczny jest dla państw faszystowskich, jak też funkcjonuje w niektórych państwach nowo wyzwolonych w Afryce.
W europejskich państwach socjalistycznych w początkowym okresie ich istnienia, bezpośrednio po wyzwoleniu, w zasadzie przeważa system wielopartyjny. Istniay partie rządzące, sprawujące wadzę wspólnie z innymi partiami, można więc mówić o rządach koalicyjnych. Bya też i legalna opozycja. Od początku jednak istniejący system partyjny ewoluowa w kierunku ksztatowania się nowego systemu, opartego na wspópracy partii ludowych i demokratycznych, skupionych we froncie narodowym i dziaających pod politycznym przywództwem partii komunistycznych (robotniczych). Ewolucja ta prowadzia zarazem do eliminacji z życia politycznego partii opozycyjnych. W przemianach tych decydujące znaczenie miao zjednoczenie partii klasy robotniczej, jakie w poszczególnych państwach ludowo-demokratycznych nastąpio w latach 1946 – 1948. W wyniku wskazanej ewolucji, w niektórych państwach socjalistycznych, takich jak Jugosawia, Węgry, Rumunia, Albania, podobnie jak wcześniej w Związku Radzieckim, pozostaa jedna tylko partia polityczna, tj. partia komunistyczna (robotnicza). Powstay tu system partyjny można byoby zatem określić jako system monopartyjny, chociaż trzeba byoby zarazem wskazać, że wykazuje on istotne różnice vr porównaniu z systemem monopartyjnym istniejącym w niektórych państwach burżuazyjnych, przejawiające się m. in. w odmiennej roli masowych organizacji spoecznych ludu pracującego, wchodzących również w skad frontu narodowego. W innych europejskich państwach socjalistycznych, takich jak Czechosowacja, NRD, Bugaria, a wśród nich i w Polsce, obok partii komunistycznych (robotniczych) pozostay i dziaają nadal inne partie, reprezentujące interesy poszczególnych grup ludu pracującego, dziaające jednak wspólnie z partią komunistyczną i pod jej kierownictwem politycznym w ramach frontu narodowego, w skad którego wchodzą również masowe organizacje spoeczne ludu pracującego. Powstay w ten sposób system partyjny można byoby określić jako system partyjny frontu narodowego, podkreślając w ten sposób zasadę wspópracy wszystkich istniejących partii i organizacji masowych, rzecz jasna – pod kierownictwem partii marksistowsko-leninowskiej. W literaturze na określenie tego systemu używa się niekiedy nazwy: system partii hegemonicznej, przy czym w określeniu tym podkreśla się szczególną rolę partii komunistycznej we froncie narodowym. W żadnym przypadku nie jest to system wielopartyjny, nie wykazuje on bowiem tych cech, jakie dla systemu wielopartyjnego są charakterystyczne i nieodzowne, poza jedną, dotyczącą liczby partii (chociaż i to nie zawsze, w Bugarii bowiem istnieją dwie partie, a dwie – to przecież nie jest wiele). Należy jednak pamiętać, że pojęcie systemu partyjnego nie jest wzięte z dziedziny arytmetyki, że zatem nie idzie w nim o liczbę partii, lecz o określenie w nim roli partii w spoeczeństwie, w szczególności wobec aparatu państwowego.