Jedną z podstawowych zasad ustroju politycznego w świetle Konstytucji PRL jest zasada republikańskiej formy państwa. Zasada ta zawarta jest już w samej nazwie naszego państwa: rzeczpospolita to przecież odpowiednik republiki, sowa wprawdzie spolszczonego, ale pochodzącego od łacińskiego słowa res publica, oznaczającego rzecz czy sprawę publiczną. Zasadę tę Konstytucja formułuje też wprost, i to już w pierwszym zdaniu wstępu, stwierdzając, że PRL jest republiką ludu pracującego, a więc wskazując zarazem na typ państwa, jak i na rzecz podstawową z zakresu formy sprawowania władzy ludu pracującego, mianowicie na to, że PRL ma być republiką.
Republika jest przeciwieństwem monarchii. Ale tak jak trudno jest zdefiniować monarchię, tak też niełatwo jest określić pojęcie republiki. Rzecz polega na tym, że w historii bywały i współcześnie bywają różne republiki. Są monarchie, których ustrój rzeczywisty w gruncie rzeczy nie jest monarchiczny. Do takich państw można byłoby zaliczyć Wielką Brytanię, w której obecnie królową wprawdzie panuje, ale jej władza jest do tego stopnia ograniczona, że można powiedzieć – żadna, zaś ustrój brytyjski jest bez porównania bardziej demokratyczny, żeby nie powiedzieć – republikański, niż niejednej współczesnej republiki burżuazyjnej. Bodaj w wyższym jeszcze stopniu dotyczy to Szwecji. Są też republiki, ale tylko formalnie, których ustrój faktyczny oparty jest bez porównania bardziej na zasadzie monarchicznej niż niejednej monarchii. W literaturze do republik zalicza się np. państwo hitlerowskie, a przecież jego ustrój nie mia nic wspólnego z republikańską formą sprawowania władzy. Różnorodność występujących dawniej i współcześnie tak monarchii, jak i republik z nazwy sprawia, że niezwykle trudno jest wskazać znaczenie tych terminów. Określając więc monarchię nie wystarczy powiedzieć, że jest to państwo, w którym jest monarcha, noszący różny tytuł, gdyż to nie mówi nic, lub nawet wskazać, że jest to forma ustrojowa, w której głową państwa jest noszący różną nazwę monarcha, obejmujący tron zwykle na zasadzie dziedziczenia, piastujący urząd zwykle dożywotnio i stojący na czele feudalnej hierarchii arystokratycznej, jak to niekiedy podaje się w publikacjach encyklopedycznych. Tego rodzaju określenia budzą niejedno zastrzeżenie. Określając zaś republikę nie wystarczy wskazać, że jest to forma ustrojowa, w której na czele państwa stoi nie monarcha, lecz osoba lub kolegium wybrane, gdyż to także nie sięga do istoty rzeczy. Łatwiej jest wskazać rodzaje monarchii czy republik, kierując się ich nazwą czy innymi cechami zewnętrznymi, niż określić podstawową zasadę, na której dana forma ustrojowa się opiera.