PZPR powstaa w wyniku zjednoczenia polskiego ruchu robotniczego, -tj. PPR i PPS, w 1948 r., jej rodowód sięga jednak Wielkiego Proletariatu, a na jej tradycje skada się dziaalność SDKPiL i PPS-Lewicy, KPP i lewicowego nurtu w PPS w okresie międzywojennym, PPR i PPS po wyzwoleniu. PZPR zatem – ujmując rzecz historycznie – jest partią klasy robotniczej. Podkreślenie tego faktu ma miejsce w jej nazwie, tradycjach, ideologii, a także i w skadzie spoecznym. ZSL powstao w wyniku zjednoczenia polskiego ruchu ludowego (chopskiego) w 1949 r. Jego rodowód sięga zaożonego w 1895 r. Stronnictwa Ludowego, na jego tradycje skada się dziaalność różnych stronnictw chopskich reprezentujących lewicowy nurt w ruchu ludowym. SD powstao w 1938 r, ze zjednoczenia istniejących od 1937 r. klubów demokratycznych.
PZPR posiada swoją ideologię. Jest nią marksizm-leninizm, tj. stworzony przez K. Marksa i F. Engelsa, a następnie rozwinięty przez W. Lenina system poglądów filozoficznych, politycznych, spoecznych i ekonomicznych, oparty na naukowych podstawach materializmu dialektycznego. Marksizm-leninizm jest zarazem ideologią caego rewolucyjnego międzynarodowego ruchu robotniczego. ZSL i SD nie posiadają tego rodzaju ideologii, uznają jednak konieczność budowy w Polsce socjalizmu jako ustroju sprawiedliwości spoecznej i biorą aktywny udzia w jego budowie.
PZPR, nie przestając być partią klasy robotniczej, jest zarazem partią, caego ludu pracującego i staje się coraz bardziej partią ogólnonarodową. Partie komunistyczne wszędzie, także w kapitalizmie, reprezentując interesy klasy robotniczej, a tym samym przyszość spoeczeństwa, reprezentują interesy wszystkich ludzi pracy, zgodnie z hasem, że niemożliwe jest wyzwolenie klasy robotniczej bez wyzwolenia caego ludu. pracującego. Charakter PZPR jako partii caego ludu pracującego znajduje wyraz tak w liczbie jej czonków i kandydatów w porównaniu z liczbą czonków pozostaych stronnictw politycznych, jak i w jej skadzie spoecznym. W przeciwieństwie do PZPR, ZSL i SD można określić jako stronnictwa środowiskowe. ZSL jest partią dziaającą w środowisku chopskim, przy tym nie na zasadzie wyączności, na wsi bowiem dziaa, również PZPR. SD dziaa w środowisku rzemieślników, tzw. wolnych zawodów, a także inteligencji pracującej, przy czym obejmuje – szczególnie gdy idzie o inteligencję – stosunkowo niewielką część tych środowisk. Pewną orientację co do charakteru i wpywów poszczególnych partii w spoeczeństwie stanowić mogą dane dotyczące ich liczebności. W 1975 r. PZPR liczya 2436,9 tyś czonków i kandydatów. ZSL – 424,5 tys. czonków, SD 93,4 tys. czonków. W skadzie PZPR byo 40,5% robotników, zaś 9,6% chopów.
Istnienie PZPR jako partii marksistowsko-leninowskiej jest konieczne dla budowy socjalizmu, co nie dotyczy pozostaych stronnictw. Speniają one pozytywną rolę w tym zakresie, ale nie są konieczne. Dla realizacji zasady suwerenności ludu pracującego nieodzowny jest sojusz robotniczo- -chopski (szerzej – sojusz klasy robotniczej z innymi klasami i warstwami ludu pracującego). Ale sojusz ten może przybrać dwojakiego rodzaju formę organizacyjną: 1) może wyrazić się we wspópracy dwóch różnych- partii, jak to jest m. in. u nas, a czego nie ma w niektórych innych państwach socjalistycznych